Koninkrijk der Nederlanden

Info

Het Koninkrijk der Nederlanden is een soevereine staat samengesteld uit vier landen: het grotendeels in West-Europa gelegen Nederland en in de Caraïben.

Geschiedenis

Toen eind 1813 Napoleon werd verslagen en er door de overwinnaars een staatkundige herinrichting van Europa werd bewerkstelligd, herkreeg Nederland, dat deel uitmaakte van het Franse Keizerrijk, zijn vrijheid. Na de proclamatie van het Soeverein Vorstendom der Verenigde Nederlanden op 20 november 1813 werd de toenmalige Prins van Oranje Willem Frederik van Oranje-Nassau in Amsterdam als soevereine vorst ingehuldigd en aanvaardde hij de soevereiniteit van dit vorstendom onder waarborg van een constitutie. Dit betrof echter aanvankelijk enkel de zogeheten Noordelijke Nederlanden: de vereniging met de Zuidelijke Nederlanden vond plaats in 1814 in een réunion intime et complète. Op 16 maart 1815 nam de vorst de titel Koning der Nederlanden aan. Daarmee was het Koninkrijk der Nederlanden een feit. Voorheen was het huidige Nederland slechts korte tijd eerder een monarchie geweest: het Koninkrijk Holland (of volgens de toenmalige spelling Koningrijk Holland) aan de vooravond van de inlijving door Frankrijk. De Koning der Nederlanden was tevens de Groothertog van Luxemburg, een provincie van het Koninkrijk die lid was van de Duitse Bond.

In 1816 werden, na onderhandelingen tussen Nederland en Pruisen, de bij Pruisen behorende exclaves van het Hertogdom Kleef gelegen in de Liemers en de Over-Betuwe Nederlands. De laatste onderhandelingen over de grenzen tussen Pruisen en Nederland werden in 1817 gevoerd.

In 1830 scheidde België zich door middel van de Belgische Revolutie af van het Koninkrijk. Nadat het Koninkrijk de onafhankelijkheid van België had erkend, ging een deel van het Groothertogdom Luxemburg verder als zelfstandige staat in personele unie met Nederland (tot 1890). Het deel van de provincie Limburg dat voor het Koninkrijk behouden bleef kreeg een soortgelijke status als Luxemburg had: provincie van Nederland en Hertogdom binnen de Duitse Bond in personele unie met Nederland. Daarbij bleven de steden Maastricht en Venlo buiten de Duitse Bond, hoewel ze deel uitmaakten van het Hertogdom. Dit gebeurde om de Duitse Bond te compenseren voor die gebiedsdelen van het Groothertogdom Luxemburg die aan België waren toegevallen. Aan deze status van het Hertogdom Limburg kwam in 1867 een einde nadat de Duitse Bond was opgeheven. Sindsdien is Limburg een gewone provincie van Nederland, hoewel de Koning de titel Hertog van Limburg (eveneens tot 1890) bleef voeren.

Het Koninkrijk der Nederlanden bezat koloniën in andere werelddelen. Dit waren Nederlands-Indië, Suriname, de kolonie Curaçao en Onderhorigheden, en kleine gebieden in West-Afrika. Na de Tweede Wereldoorlog raakte het dekolonisatieproces in een stroomversnelling. Onder druk van de Verenigde Naties en de Verenigde Staten moest Nederland toestaan dat Indonesië een zelfstandige staat werd. Alleen Nederlands-Nieuw-Guinea bleef nog onder Nederlands bestuur staan.

In de Nederlandse Antillen (de latere naam van Curaçao en Onderhorigheden) en Suriname bleek het wel mogelijk om via gemeenschappelijk overleg te komen tot een nieuwe constructie van het Koninkrijk, waarin zelfstandigheid en de gelijkwaardigheid van deze overzeese gebiedsdelen ten opzichte van Nederland verzekerd waren.

In 1954 werd de koloniale relatie tussen Nederland, Suriname, de Nederlandse Antillen en Nieuw-Guinea beëindigd door de totstandkoming van het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden. Suriname en de Nederlandse Antillen kregen beiden de status van land en daarmee o.a. autonomie op het gebied van binnenlands bestuur.[10]

In 1962 kwam Nieuw-Guinea onder VN-bewind, om in 1963 onder bestuur van Indonesië te komen.

In 1975 trad Suriname uit het Koninkrijk en werd een onafhankelijke republiek. In 1986 kreeg Aruba, tot dan toe onderdeel van de Nederlandse Antillen, de status aparte en werd daarmee een zelfstandig land binnen het Koninkrijk. Het Koninkrijk der Nederlanden bestond tussen 1986 en 2010 uit drie landen: Nederland, de Nederlandse Antillen en Aruba. Op 10 oktober 2010 werden de Nederlandse Antillen opgeheven en gingen ook Curaçao en Sint Maarten als autonome landen binnen het Koninkrijk verder. Bonaire, Sint Eustatius en Saba, de BES-eilanden, kregen de status van openbaar lichaam binnen het land Nederland.

Staatsinrichting

De staatskundige structuur van het Koninkrijk
De Grondwet voor het Koninkrijk der Nederlanden en de staatsregelingen van de landen zijn juridisch ondergeschikt aan het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden. De staatsinrichting van Nederland wordt geregeld in de Grondwet voor het Koninkrijk der Nederlanden, verder zijn er de Staatsregeling van Aruba (1985), de Staatsregeling van Curaçao (2010) en de Staatsregeling van Sint Maarten (2010). In de Grondwet voor het Koninkrijk der Nederlanden vinden tevens de organen van het Koninkrijk die in het Statuut worden genoemd hun regeling, met aanvullingen door het Statuut waar het Koninkrijksaangelegenheden betreft die Aruba, Curaçao en/of Sint Maarten raken. Statuut en Grondwet geven beiden richting aan het staatsbestel van het Koninkrijk als geheel. Het Statuut in Koninkrijksaangelegenheden die de Koninkrijkslanden Aruba, Curaçao en/of Sint Maarten direct raken, de Grondwet in alle andere situaties, behoudens de situaties die geregeld worden door de Staatsregelingen van Aruba, Curaçao en/of Sint Maarten.

Het Statuut bepaalt welke organen het Koninkrijk heeft. Genoemd worden onder meer de Kroon, de ministerraad, de Raad van State en de wetgevende macht van het Koninkrijk. Omdat deze allen hun regeling grotendeels in de Grondwet vinden en deze Grondwet die instellingen ook aanwendt voor het bestuur over Nederland is het niet juist om het Koninkrijk als een bondsstaat te kwalificeren. De instellingen van het Koninkrijk zijn (art. 5 van het Statuut) dezelfde instellingen die de Grondwet kent, voorzien van overzeese aanvulling voor de doeleinden van de Koninkrijksaangelegenheden die Aruba, Curaçao en/of Sint Maarten raken. Indien het gaat om Koninkrijksaangelegenheden die Curaçao, Sint Maarten of Aruba niet raken, treedt Nederland in de hoedanigheid van het Koninkrijk der Nederlanden, volgens het bepaalde in de Grondwet, zelfstandig naar binnen en naar buiten op. De drie andere landen kunnen dat niet, ook niet waar het gaat om aangelegenheden van het Koninkrijk die Nederland niet zouden raken en zijn daarbij 'gebonden' aan de procedures die zijn omschreven in het Statuut (zie toelichtend memorandum van het Statuut bij de Secretaris-Generaal der Verenigde Naties, ingediend sinds april 1955).

Dat gekozen is voor dit model, ligt voor de hand, gelet op de grote verschillen tussen Nederland en de drie andere landen. Alleen al het verschil in bevolkingsaantallen en economische betekenis maakt dat een Nederlands overwicht verdedigbaar werd geacht. Het Statuut gaat dan ook niet uit van gelijkheid maar van gelijkwaardigheid van de drie landen.

Een opmerkelijke uiting van dit model is dat Nederland volwaardig lid is de Europese Unie (EU), terwijl de Caraïbische delen van het Koninkrijk slechts geassocieerd zijn met de EU. Het komt erop neer dat Aruba, Curaçao en Sint Maarten geen EU-grondgebied vormen, terwijl de burgers wel EU-burgers zijn.

Wijzigingen aan het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden kunnen alleen worden voltrokken als alle landen binnen het Koninkrijk het eens worden.

Aangelegenheden

Onverminderd hetgeen elders in het Statuut wordt bepaald, zijn aangelegenheden van het Koninkrijk: de handhaving van de onafhankelijkheid en de verdediging van het Koninkrijk; de buitenlandse betrekkingen; het Nederlanderschap; de regeling van de ridderorden alsmede van de vlag en het wapen van het Koninkrijk; de regeling van de nationaliteit van schepen en het stellen van eisen met betrekking tot de navigatie van zeeschepen, die de vlag van het Koninkrijk voeren, met uitzondering van zeilschepen; het toezicht op de algemene regels betreffende toelating en uitzetting van Nederlanders en op de algemene voorwaarden voor toelating en uitzetting van vreemdelingen en de uitlevering. Daarnaast kunnen andere onderwerpen in gemeen overleg tot aangelegenheden van het Koninkrijk worden verklaard.

Artikel 43 van het Statuut bepaalt verder dat het waarborgen van de fundamentele menselijke rechten en vrijheden, de rechtszekerheid en de deugdelijkheid van bestuur aangelegenheid is van het Koninkrijk. Aangelegenheden van het Koninkrijk die Aruba, Curaçao en/of Sint Maarten niet direct raken worden geregeld volgens de bepalingen van de Grondwet (en dus feitelijk door Nederland).

Koninkrijksinstellingen

Formeel kent het Statuut een Kroon van het Koninkrijk, een Koninkrijksregering, een wetgever van het Koninkrijk en een Raad van State (van het Koninkrijk). Die vinden hun regeling in de Grondwet terwijl het Statuut voor die instellingen aanvullende bepalingen bevat.

Kroon van het Koninkrijk

De Kroon van het Koninkrijk wordt gedragen door de erfelijke Koning der Nederlanden. Hij is staatshoofd van het Koninkrijk en voert de regering over het Koninkrijk en over de landen afzonderlijk. In Aruba, Curaçao en Sint Maarten vertegenwoordigt een gouverneur de Koning als staatshoofd van het Koninkrijk in diens uitoefening van de regering over het betroffen land.